Türk Dünyasının ve Müsülman aleminin ilk Cumhuriyeti Azerbaycan ve ilk Cumhur Başkanı Mehemmed Emin Resulzade´dir
Ali S. Yılmaz
Ali S. Yılmaz
M.E. Resulzade ( 1884 Baki - 1955 Ankara )
( Bir defa yükselen Bayrak bir daha inmez )
Mehemmed Emin Ahund Mulla Ekber Oğlu Resulzade 31 Ocak, 1884 yılında Azerbaycan Başkenti Baki´nin Nohanlı Şehrinde dünyaya gelmiştir. Babası din alimi olmasından ziyade çok aydın bir insan idi. Ona göre, oğlunu bilimsel temellere dayalı bir eğitime teşvik ederk yetiştirmiştir.
1902 de onyedi yaşında olan M.E. Resulzade “ Müsülman Gençlik Teşkilatını kurmuştur”. Daha sonra “Müsülman Demokratik Müsavat Cemiyyetinde” gizli faaliyete başlayarak 1994 yılın sonlarında “ Mir Hesen Mevsim “ ve Hesen Hacıoğlu adlarınd iki arkadaşlarıyla birlikte “Müsülman Sosyal Dimokrat Hümmet teşkilatını kurmuştur. Şair ve yazar olan Resulzade, yazmış olduğu “ Karanlkıta Işıklar “ adlı oyunu 5 Aralık, 1908 de sahneye koyularak Rus hakimiyyetine karşı Milli İstiklal hareketinin temel taşını teşkil eden ilk eseridir.
1908 yılın sonlarında M.E. Resulzade Çar Rus hakimiyyeti tarafından hapis tehlikesile karşı karşıya kaldığından dolayı Baki´yı terk ederek Güney Azerbaycanın başkenti olan Tebriz´e gider ve orada Şaha karşı olan Azerbaycan halkının büyük kahramanı Settar Han ve arkadaşlarıyla göüşür. Daha sonra 1910 yılında bir çok önde gelen Güney Azerbaycanın aydın şahsiyetlerile birlikte “ İran Demokrat Partisini” kurar.
Çar hükumeti İrandaki bu gibi inkilap hareketlerin korkusundan İran Şahından M.E. Resulzadenin ülke dışı edilmesini talep eder. Resulzade tehlikeyi fark ederek Türkiye´ye gider. Orada Yusuf Akçura ve Ziya Gök Alp´lar gibi büyük Türk şahsiyyetler ile tanışır ve bir çok Türk teşkilatlarında çalışarak Güney ve Kuzey Azerbaycan Coğrafiyasında yaşayan Azerbaycan Türklerini tanıtmaya çalışır.
1913 yılında çıkan genel af kararından yararlanarak kendi vatanına dönerek tekrardan daha önce kurmuş olduğu “ Müsülman Demokratik Müsavat partisine katılarak başkanlık görevine başlar. 1917 yılında büyük Rus hakimiyyeti dağılmaya başlar.
Aynı yılın Nisan ayında Baki´de bir kurultay yapılır. Bu kurultayda M.E. Resulzade “Müsavat” partisi Merkez komitesinin başkanı seçilir ve onun teklifi ile Rusyada Federal Devletlerin kurulmasına karar çıkarılır. Böylece bütün Azerbaycan bölgelerinde Azerbaycan Muhtariyet kuruluşuna yönelik Milli hareketler başlar.
1917 yılın sonlarında M.E. Resulzade Rusya parlementosunda Azerbaycan ve Türkistan´dan Millet Vekili olarak seçilir. 27 Mayıs, 1918 de kafkaslarda bulunan bütün parti üyeleri biraraya gelerek Azerbaycan Milli Şurasını teşkil ederler ve ses birliği ile M.E. Resulzade´yi Milli Şuranın sadri olarak ilan ederler.
Ertesi gün 28 Mayıs, 1918 de bütün radyolar ve gazeteler Azerbaycan İstiklaliyetini bütün dünyaya ilan ederler. Böylece Türk Dünyasında ve bütün İslam aleminde ilk olarak bir Türk Cumhuriyeti kurulmuş olur.
7 Aralık, 1918 yılında Azerbaycan parlementosunun açılışında şunları der : “ Azerbaycan, İstiklal Bayrağını yükseğe kaldırmıştır. Böylece, müsülman partileri arasında Azerbaycan idiasında fikir ayrılığı yoktur. Halkın şuurunda Azerbaycan iddiası artık mühkemleşmiştir….. ( Bir defa yükselen Bayrak bir daha inmez).
Ne yazık ki 1920 yılında bu özgürlük ve İstiklal Rusların kızıl orduları tarafından kanlı savaşlar sonucu bastırılmıştır ve kahramanlıklarla dolu bu mücadelede on binlerce Azerbaycan vatandaşı şehid edilmiştir.
Bu olaylar neticesinde M.E. Resulzade Azerbaycanın Lahıç kentinde haps edilmiştir. Haberi duyan Stalin kendisi bizzat hapishaneye gelerek Resulzade´ni serbest bırakır ve onu kendisile birlikte Mosko´ya götürür.
Böylece Stalin 1905 yılında kendisini ölümden ve hapisten kurtarmış olan inkilabçı dostu M.E. Resulzade karşısında tarihi vicdan borcunu yerine getirmiş olur.
Daha sonra 1922 yılında bazı dostları tarafından Liningrad´tan Finlanda´ya kaçırılır ve oradan Türkiye´ye geçer.
Türkiye´de hayatının sonuna kadar milli mücadelesini çıkarmış olduğu bir çok yazılarıyla devam ettirir. Bu yazıları arasında yer alan önemli eserlerinden bazıları :-
- Yeni Kafkasya Dergisi. İstanbul - 1923
- Azerbaycan Cumhuriyyetinin geçmişi, teşekkülü ve şimdiki durumu. İstanbul -1928.
- İtiklal Mefküresi ve Gençlik. İstanbul -1928.
- İnkilabçı Sosyalizmin İflası ve Demokratın Geleceği. İstanbul – 1928.
- Millet ve Bolşevizim. İstanbul -1928.
- Kafkasya Türkleri. İstanbul -1928.
- Fransız dilinde “ Azerbaycan ve İstiklaliyyeti” . Paris – 1930.
- Rus dilinde “ Kafkas problemi ile ilgili Panturanizim. Paris – 1930.
- “ İstiklal “ Gazetesi. Berlin - ( 1932 – 1934 ).
- “ Kurtuluş “ Dergisi – Berlin – ( 1934 – 1938 ).
- Alman dilinde “ Azerbaycan Problemi “ kitabı. Berlin – 1938.
- Polon dilinde “ Azerbaycanın Hürriyet Savaşı” Berlin – 1939.
- “ Azerbaycan Kültür Geleneği “ kitabı. Ankara – 1949.
- “ Çağdaş Azerbaycan Edebiyatı “ kitabı. Ankara – 1950.
- “ Azerbaycan Tarihi “ kitabı. Ankara – 1951.
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde şeker hastalığından dolayı yatan Mehemmed Emin Resulzade 6 Mart, 1955 yılında gece saatı 10:50 de üç defa “ Azerbaycan …. Azerbaycan …. Azerbaycan diyerek ebediyete kavuşmuştur ve Ankara Asri kabristanlığında defn olunmuştur.
Kaynaklar:
- "Azerbaycan" (Rusca) Gazetesi, No.59, 13 Aralık - Yıl 1918.
- 1954 yılında İstanbulda çıkan "Dünya" gazetesi M.E..Resulzadenin "Stalin ile inkilap" adlı dizi hatıra makalesi.
- Abdülvahab Yurtseverin (1898-1976) İstanbul - Hatıra yazısı.
- “ Azerbaycan " Dergisi, Ankara, No3, 1955.26 Şubat, 2009
No comments:
Post a Comment